ANOU KOZ PAROL – 123 ZOURNE INTERNASIONAL KREOL 2021 – le 28 Oktob : Anou dres bann pon ant bann lespas kreolofonn

DR YANNICK BOSQUET

- Publicité -

Head of Department of French Studies

Senior Lecturer in Language Studies

Faculty of Social Sciences and Humanities

University of Mauritius

Dimansion internasional bann lang kreol ek zot diversite finn valorize depi plizier lane ek dan plizier fason atraver, par exanp, bann asosiasion kouma Potomitan, Bannzil Kréyol, CIEC (Comité International des Etudes Créoles), ou ankor selebrasion Zourne Internasional Kreol, le 28 Oktob. Finn osi ena konsep pankreolite ki finn propoze, dan enn lide raprosman bann pep kreolofonn atraver zot lang. Dan lapratik, sa raprosman-la fer swa atraver itilizasion enn lang kreol inik, swa atraver konpreansion mitiel ant bann diferan lang kreol dan zot diversite. Se dan lespri sa deziem konsepsion pankreolite la ki Christina Chan-Meetoo, Kimberly Oxide ek momem finn reinir bann text ki nou pe prezante isi. Andeor lefet ki zot montre bann lang kreol dan zot diversite, zot pe osi soulign lintere ki enn demars pankreol kapav ena anterm kestion ki zot souleve ek bann perspektiv lor lekel zot debouse. Elsa Inimod ek Laurence Daleau-Gauvin, de madam agreze dan lang kreol, depi Martinik/Gwadloup ek Larenion, respektivman, montre ki lavansman lang kreol dan sistem edikatif res enn eleman krisial dan bann sosiete kreolofonn kontanporin. Sa eleman-la, li osi prezan dan revi Kreolistika, ki nou pe osi prezante isi ek, bien evidaman, li permet fer eko ek bann lavansman resan ki finn ena kot nou lor introdiksion Kreol Morisien dan Upper Secondary. Anterm louvertir perspektiv, text John Olympio, enn sef-mision depi enn organism internasional, montre kouma lang kreol kapav enn zouti pou integrasion rezional ek kreasion bann lien kiltirel, sosial ek ekonomik ant bann zil kreol.

Fé ème lo kréol, mète anlèr nout lang!

par LAURENCE DALEAU-GAUVIN, Profeser agrézé kréol, la Rényon

Laurence Daleau-Gauvin.

Mwin lé Rényoné, mon lang maternel : lo kréol la Rényon. Apré mon bak siantifik, mwin la-fé zétide math-fizik. Mé, mwin la-shoizi alé dann lansègnman primèr. Lané 1997, dann mon promié klasse, mwin la-konpri té i fo koz kréol ek marmay pouk zot i rantre dann laprantissaz. Pou-ça mèm lané 2002, mwin la-komanse bann zétide kréol : lissanse kréol, master linguistik. Mwin la-fé klasse biling kréol-fransé ziska 2017. Mi ansègne ossi kréol ek linguistik dann liniversité privé Sin-Dni depi 2015. Mwin lapou fini mon tèz linguistik : in lafabétizasyon biling. Le problématik : poukossa lé difissil pou in kréolofone aprann lire an fransé ? Mi propoze in konparézon rante le gramèr loral kréol ek le gramèr lékri fransé. Mon suzé i konsèrne la laprantissaz la lèktir ek le lékritur kréol.

Depi juin 2021, amwin lo promié madame réyoné agrézé kréol. Lagrégasyon cé lo konkour lo pli difissil pou rantre dann lédukasyon nasyonal fransé. Li tonbe in rekonéssanse pou nout lang kréol, son lansègnman mé ossi in gran fièrté pou mon péi La Rényon konm in bon pé Rényoné la-di. Mé, néna ossi  in bon pé madame, zène fiy la-di zot fièrté akoz cé in madame la-gaingne konkour-là : la-done zot lanvi ek kouraz fé zétide kréol, passe konkour lang kréol.  Mwin lé kontan si mwin la-gaingne srèss in ti guine done lanvi in bon pé fanm La Rényon pousse pli loin ankor dann zétide kréol.

Mé, la pa mon réussite lé inportan, cé çak mi sar fé ansanm apré. Mon lobjektif cé dabor  kontinué lo travay bann zarboutan la-komanse depi lontan : fé ème lo kréol, mète anlèr nout lang, travay pou son laménazman (diskyonèr, gramèr,…), réfléshi dessi bann nouvo métode ek bann zoutiy pédagozik pou kontinué dévelope ankor pliss lo kréol Réyoné dann lékol.

Tout moun sé moun, tout lang sé lang!

Par ELSA INIMOD-DERNAULT, Professeur agrégée de Langues de France – option Créole

Prèmyé lidé an mwen sé té fè fwansé é litérati èvè timoun a kolej é lisé. Kidonk an té paré pou on lisans let linivèsité (UAG Matinik). Mé lè an vwè té ni on lisans lang é kilti réjyonal, anfilnaldikont an  fè on doub lisans (let èvè LCR).  Lanvi fè kréyolistik té ja vwè jou pas an té dékouvè on liv a Jean Bernabé, Fondal natal. An 1998, sé  kapes let an pasé pas poko té ni kapes kréyol. An koumansé fè lèkol Matinik é an toujou té ka jété on zyé si litérati soti adan karaib-la, si sa moun té ka maké si kréyol. Kifè an 2020, lè yo ouvè konkou-la, « Agrégation des langues de France – option Créole », an pa kyansé pou ay pasé’y. Sé an bel viktwa pou mwen menm, sé plis ankò on chimen nef ka ouvè pou lang-la davwa moun ké pé gadé’y ondot jan.

Fanm é nonm ki goumé avan jénérasyon an mwen pou lang-la chanjé estati andwa kontan jodla. Kréyol pres toupatou, adan lari, adan chanté, adan sé médya-la, adan palé a sendikalis èvè politisyen, an lékol-la… An pé pa di i an dalo mé panga ! Nou poko rivé. Tan a chimen kosyè fin, fo kréyol pran gran chimen alè ! Fo i rivé égal pyet égal mòdan èvè fwansé-la. Apatoudi adan lalwa tousel mé adan lespri é konpowtasyon a moun osi !

Lidé an mwen aprézan sé pòté mannèv pou fè zouti pou dékatiyé litérati-la é lang-la. An ké woulé adan sé dé kréyol-la an konnet la, kréyol matinik, la an fèt, é kréyol gwadloup, an ka anségné. An ka prévwa osi bokanté èvè moun ka kabéché si dot kréyol.

Kreol: enn zouti pou integrasion

rezional dan Losean Indien

JOHN OLYMPIO, Sef Mision, INCA, Komision Losean Indien

Mo sorti Lafrik Lwes. Mo pe viv dan Moris depi plizier mwa deza ek mo pe travay pou Komision Losean Indien (COI). Bann lil Losean Indien ena boukou pwin komin. Zot partaz mem zistwar, mem kiltir ek mem losean. Zot fer zefor ansam pou amelior bann devlopman lor diver lintere komin ki bann ekonomist apel “biens communs”. Kreol ousi enn karakteristik komin dan plizier pei COI spesialman dan Moris, Sesel ek Larenion.

Aprann koz ek ekrir Kreol Morisien enn oportinite pou mwa pou bien konpran dinamik kiltirel dan enn pei COI. Li fasilit mo konpreansion lor bann spesifisite rezional ek donn mwa bann eleman solid pou bien akonpagn ek konsey ban pei COI pou integrasion rezional.

Nou servi Franse dan travay me kan mo koumans enn renion avek “Ki manier?”, mo konstate ki bann dimounn otomatikman fer enn sourir ar mwa ek latmosfer travay vinn plis relax.  Kapav parski mo ena enn laksan, ouswa bann koleg finn etone ki mo finn koz Kreol.  Parfwa mo fini renion ek enn ti sante popiler an Kreol ek zot santi zot ere.  Bann koleg ankouraz mwa koz Kreol. Azordi, sertin nepli koz Franse ek mwa, zis Kreol mem. Mo resi konpran 90% mesaz ki zot dir, me mo reponn an Franse. Biento mo nivo kominikasion an Kreol pou meyer ek mo pou reponn zot an Kreol.

Bann dimounn bien etone kan tanzantan mo servi bann expresion tipik an Kreol, kouma: “Ankor enn tigit zefor, nou pe arive”, “Bizin manz ar li”, “Mwin nou tarde, pli vit nou pou arive”, “Ayo, me ki pou fer, lavi-la koumsa”.

….

Prezantasion revi iniversiter Kreolistika

CHRISTINA CHAN-MEETOO ek YANNICK BOSQUET, Liniversite Moris

An Mars 2021, L’Université des Antilles finn lans premie nimero revi iniversiter « Kreolistika » atraver so Centre de Recherche Interdisciplinaire en Lettres, Langues, Arts et Sciences Humaines (Crillash). Sa piblikasion-la, kordone par Max Belaise, konsantre lor lansegnman ek transmision bann lang kreol dan Karaib, dan Losean Indien me osi propoz enn ti inkirsion dan Lafrik. Bann lartik kouver plizier laspe lansegnman Kreol dan diferan pei kouma Aruba, Haiti, Trinidad ek Tobago, Cap Ver ek ousi Moris. Parmi bann tem ki finn aborde, ena biensir kestion evolision bann lang kreol dan bann sistem edikatif bann  teritwar kreolofonn, me osi lor Internet. Ena osi bann lartik ki partaz lexperyans apartir bann sitiasion ansegnman/aprantisaz, par exanp dan ka lansegnman Kreol kouman enn lang etranze. Anfin, sa nimero-la rann osi omaz bann dimounn ki finn amenn enn gran kontribision dan progresion lansegnman lang kreol dan zot pei. Anbref, premie nimero Kreolistika donn enn apersi larz ek renouvle kestion lansegnman lang kreol ek montre ki sa kestion-la krisial ek fer parti laktialite bann teritwar kreolofonn.

- Publicité -
EN CONTINU

l'édition du jour