Gid Pu Konpran Byin Revolt Sitwayin Kont Reform BRP

Tiena irzans?

ADC tiena plin lozasion pu dir lepep ki zot pu repus pansion vieyes a 65 an. Ala 11:

1. pandan 10 an ki zot ti dan karo kan
2. pandan kanpayn elektoral 2024 (sirtu port a port)
3. lor zot paz FB ek ban lezot rezo sosio
4. lor radio dernie 10 an
5. dan program eleksion MBC
6. dan manifest elektoral
7. dan State of the Economy
8. dan diskur program
9. dan konsiltasion pre-bidzeter
10. pandan kanpayn eleksion minisipal
11. par organiz ban tripartit pu diskit sa

Ankor TINA?

Si zot ti sezi en sa lokazion la zot ti pu dekuver omwin 7 alternativ a ras manze depi dan labus fitir pansioner. 

1. Les fair-share contribution pu tultan e non pa zis pu 3 an parski fin truve kuma unfair flat tax 15% (FT15) ant 2006 ek 2024 fin rwin nu pei. Anplis si revin an mod unfair nu pu res mari pre ek junk status. E sa se san kont ban lezot brans kot zot pe asize e ki zot pe rod kupe (konsilte mo gid 2024 pu konpran risk katastrofik kup en sa ban gro brans la https://apple.co/3YduS3a). 
2. Met ankor de braket tax ek/u en wealth tax. En dividen 1.2 milyar rupi pu 2 dimun bizin taxe a 95% e non pa a 0%kuma Sithanen (S) ti truv sa normal. Kav pey BRP pu en an pu 6,000 nuvo pansioner ar sa.
3. Friz sa 14 milyar rupi depans initil lor nuvo sime lor prosin 5 an (1,035km nuvo sime ant 2006 ek 2022 ti deza tro buku pu en period kot GDP fin grandi par selman 67%) e reget lezot item bidze. Pran sa kas la pu retap nu system lasante piblik kot fin ena 154 milyar rupi de su-depans.
4. Met fin a ban kontra IPP marday ki pe plis Morisyin e detrir nu konpetitivite ek ban randman aniel de plis ki 35% depi plis ki 20 banane lawsi san ki zot pran oken risk. Sa pu redinamiz lekonomi e konpans pu tarif Amerikin e ban rever posib ar AGOA. Assirvaden bizin updayt nu lor ban term ki fin renegosie 3 kontra IPP kin expire dernie 9 mwa. 
5. Diminie gaspiyaz. Anu dir ena 10% gaspiyaz lor sa bidze 224 milyar rupi FY25/26 la. Si redwir gaspiyaz par 5% nu pu ekonomiz 1.1 milyar rupi ziska Zin 2026. 3.7 milyar ziska Zin 2028.
6. Met an plas ban lezot politik ki grosi GDP pli vit. Pa tigit zafer kav fer dan sa domen la.
7. Ti kav osi prezant bidze FY25/26 lafin Novam 2024 e 21 milyar rupi anplis ti pu fini rant dan lakes leta. Pey BRP a ban seki gayn 60 an prosin 12 mwa kut selman apepre 3 milyar rupi.

In anpes BRP krash?

Si partu dan Moris pe krash depi 2006 se prinsipalman akoz FT15 S e ban desizion kin pran pu kasyet ki li en pwazon pu Moris e non pa akoz BRP in sipozeman vin insutenab. Fin tuy nu kiltir sevings – ki osi en resor prinsipal pu lekonomi – ler an 2006 ti taxe lintere labank e elimin ban egzanpsion ki dimun ti servi pu mont zot ban plan finansier lor plizir deseni. En sel kut fin tir tusala, san diskision, san preavi, san grandfathering. Ti fer previzibilite pu mazorite Morisyin vin zero.

Ler sa ti arive dimun ti kumans defalke kas depi dan labank. Lerla Minis Finans ti fer en lapel a ban dimun pu azir… kom patriot pu zot pa tir zot kas e pey tax la. Sa fer nu rapel en zoli kotasion Mark Twain: “Patriotism is supporting your country all the time and your government when it deserves it”. Donk dapre S, de u trwa dimun ki partaz en dividen plis ki 1 milyar rupi fode pa pey oken tax lor la me en ta dimun pran depi so laklas mwayen ziska so pli mizer bizin peye tax lor ban som infiniman pli tipti. Se en ban rezon kifer li pa dan parlman depi 2010.

Li bon kone (tiart 2) par komie fin depanse an mwins dan de sekter pu konpran kuma partu pe puri depi 20 an. Anu konsider sekter edikatif ek lasante piblik e get dan kolon 8% krwasans ki ti lavites S ti dir nu lekonomi pu grosi ek so FT15. Bidze depans 3% GDP dan ledikasion e lor 19 an leta fin depans 185 milyar rupi an mwins dan sa sekter la. Si nu ti depans kuma Sesel (4.3% GDP an 2025) be sa sif la vin 266 milyar rupi. Mem ek 7% de krwasans mwayin nun depans ant 133 a 190 milyar rupi an mwins. 

5.1% dan dernie kolon parski se lavites ki nun grosi ant 1968 ek 2005 ek en striktir taxasion sutenab malgre siklon mons, bom demografik, kriz petrolie e de resesion mondial an 7 an ziska 1982. Mem si nu ti grosi a sa to la depi 2006 mank ant 49 e 70 milyar rupi de depans leta dan sekter edikatif. Tiek ban sif pu lasante piblik. 

Overol ti mank 1,235 milyar rupi dan lakes leta depi S ti met so FT15 e 6,176 milyar rupi (£100 milyar) an term GDP. Ek sa kalite krwasans la GDP ti pu 1,644 milyar rupi lafin 2024 e BRP ti pu reprezant 3.4% GDP e non pa 7.8%.

Be kifer in les partu kontinie puri depi 2006?

Sinp, li dan lintere politisyin. Dan ka S ki ti ena ban lintere dan sekter ofsor met en FT15 se en diakpot e diminie persepsion ki Moris en paradi fiskal. In rod fer kwar ki se en desizion intelizan e siport sa ek ban FDI rekor ki nun gayne. Problem se ki 335 milyar rupi FDI ant 2006 ek 2024 la an mazorite zot ti spekilatif e par zot mem fin kree buku distorsion kuma ran pri later inaksesib a buku Morisyin. Si zot ti prodiktif to krwasans mwayin pa ti pu 3.3% (tiart 3) ki byin lwin ek target 8%. Li ti pu inpe pli elve me pa plis pu rezon swivan.

Ler fin detrwir nu kiltir sevings e redwir depans esansiel masivman pu finans sa fasad de fiskalite lezer la be nun sibir en defisit sevings domestik de 2,287 milyar rupi lawsi si nu servi ban estimasion konservater. E kan fin met FT la lin fer buku plis kas vin disponib kom finansman politik pu ranpli kofor e valiz. Kuma nu truve dan tiart 3 mwayen krwasans zame in resi vin 8% e okontrer lin bese rapidman e li montrer nu ki kontrerman a seki guvernman pe dir depi Desam 2024 model ekonomik dernie 10 an se mem model ekonomik dernie 20 an. 

Asterla anu get de deklarasion ki S ti fer kumansman kovid. Promie se le 15 Avril 2020 lor R+: 

“E li bon ki mo dir u ki nu pe rant dan sa kriz la tre mal prepare finansierman e fiskalman. Parski nu defisit elve, nu det elve e nu pena ase lapud dan nu fizi pu nu tire.”

Vre, me seki li pan dir se ki se so FT kin eklat nu depo minision. E ler nu get tiart 3 nu truve ki lafin 2019 ti mank 491 milyar rupi dan lakes leta parski krwasans mwayin ti selman 4.1% (li ti fini ariv 4.3% ler Ramgoolam perdi an 2014). 

E selman 56 zur apre, le 10 Zin 2020 zis apre bidze lor TopFM:

“Lin [Padayachy] sanz en model ekonomik kin fer so prev pandan tre lontan dan nu pei.”

La person pa pu dakor. To ti fek dir ki to model ekonomik fin fer nu mank lapud fizi. To ariv zis lamwatie to target e to apel sa fer so prev? E tu ban sif depi 2006 fin fose kan S ti tir sibsid diri/lafarin e fer zot reaparet dan kont STC. Plis pan regle oken problem nasional. Ler Ramgoolam pu gayn 80 an li pu vin PM ek pir bilan fatalite rutyer de an pli boner ki rekor SAJ. E si leta ti depans kumadir lekonomi ti grosi 5.1% par an be rasio det/GDP ti pu 134% lafin 2024. Li pa ti otan parski fin les partu puri.

Lin dir usi en lot non-sans:”Ban dimun aster pu pas zot legzistans olie travay, olie kree, olie antrepran, se kumayer zot pu evit pey 43% u 49% tax.” Bizin organiz en vizit, avek u san per diem, pu li Lafrans, Langleter, Lalmayn e dan ban pei Skandinav pu gete kuma ban dimun laba pe pas zot legzistans. 

Nu leta providans anpes 1/3 parmi nu tom dan lamizer. Ler S ti kumans atak li an 2006 sa ti fer en lot 22,000 Morisyin vin pov an 2012. Repus BRP a 65 an se en nuvo latak dan en bidze ki selon ban surs tre kredib Sithanen in prepare. Se pa en sirpriz. Tiena mem zafer dan so bidze 2006/07 e an 2008 nu ti gayn lalawa travay retrograd swivi de tantativ “user fees” an 2011. Si vremem so FT15 ti marse be Moris ti bizin swa ena Aaa, ki meyer reting Moody’s u byin pre ar li. E ti pu kav tus BRP pli boner tu. Me vi ki se en pwazon (GDP lafin 2024 ti 2.3X pli tipti ki previ) nu pu res dan pins tan ki li la e mem ek kas Sagos zot pu konitine esey demantel leta providans e ler fafa pu rekane revin kuyon lepep avek sutyin media ek inpe idio itil. Problem pu zot se ki Morisyin byin eveye sa fwa la. E nu pa pu kile parski sufrans la reel kuma ka sa dimun ki pa ti truv kler ek en lizie e pan kav interes oken “carer” pu okip li pu 3,500 rupi par mwa alor lin… swisid li.
Apran en ta zafer inportan lor politik
ek lekonomi vit ek sa gid la.

Sanjay Jagatsingh

Apran en ta zafer inportan lor politik 

ek lekonomi vit ek sa gid la.