Lang kreol dan sistem edikatif morisien depi 2012 ek perspektiv pou lefitir
(Prof. ARNAUD CARPOORAN, OSK ek Dr BEATRICE ANTONIO-FRANÇOISE)
Biento nou pou selebre Zourne Internasional Lang Maternel. Lokazion pou nou pou revinn lor fason ki lane 2020 finn fini par rapor ek kestion rekonesans ek promosion lang kreol antan ki Lang Nasional, me sirtou pou met laksan lor bann gran santie ki pe atann nou dan enn fitir ki pa tro lwin.
Konferans 5 Desam 2020 dan kad Festival
Langaz ek Kiltir Kreol Morisien 2020
Dabor, li pou inposib pou pa fer mansion konferans ki finn ena le 5 Desam 2020 dan kad Festival Langaz ek Kiltir Kreol Morisien ek met an evidans nivo ek kalite bann diferan deba ki finn ena sa zour-la otour plas ek fitir destin lang Kreol dan Repibik Moris. Sa zour-la ti ena plizier latelie travay konsernan plas lang kreol dan sosiete Moris. Anou Koz Parol zordi pe rann piblik sertin deliberasion ki finn ena dan latelie no.3, santre lor tem: “Rol Kreol Morisien dan ek pou ledikasion: bilan ek perspektiv”.
Rezime deba ek deliberasion lor latelie: “Rol Kreol
Morisien dan ek pou ledikasion: bilan ek perspektiv”
Li bon fer kone ki sa latelie-la ti ena kom panelis: Prof. (Dr) Arnaud Carpooran (UoM ek CSU) ki ti prezid bann deba, Dr Beatrice Antonio-Françoise (MIE, ko-animatris deba), Dr Guilhem Florigny (UoM), Dr Jimmy Harmon (SeDEC), M. Ricaud Auckbur (MoE) ek M. Menon Munien (MoE).Ti ena ousi kom partisipan dan lasal: Prof. Vinesh Hookoomsing (ansien Pro-Vis-Sanselie UoM ek ansien Prezidan AKM), enn trantenn profeser Kreol Morisien (primer ek sirtou segonder), plizier paran zelev Kreol Morisien (kolez), plizier manb Ledikasyon Pu Travayer ek plizier manb sosiete sivil.
Bilan statistik relatif ek prezans KM dan lekol
primer depi 2012 (sours MES ek MoE)
Dan premie parti latelie, bann manb prezan dan lasal ti bien interese pran konesans bann statistik ofisiel (sours MES ek Minister Ledikasion) konsernan prezans KM dan lekol primer depi 2012. Nou finn aprann ki an Zanvie 2012, KM finn introdir dan 180 kelol primer dan Moris e ki nonb zelev ki ti inskrir dan kour KM an 2012 dan STD 1 (zordi Grad 1) sa lane-la li ti: 3, 384.
Nonb zelev KM dan lexame PSAC an 2017,
2018 ek 2019 ek poursantaz (%) reisit
Eleman kapital pou sa parti-la, sete pran konesans nonb zelev KM ki finn inskrir dan lexame PSAC an 2017, 2018 ek 2019, me ousi ek sirtou zot poursantaz (%) reisit, ki nou pe rezime isi:
Rezilta 2017 ek 2018 pou KM preske parey avek bann size obligatwar (ant 76,5% ek 84,6% sa de lane-la) ek li meyer ki poursantaz reisit pou tou lezot size opsionel (ki sitie zot ant 70% ek 75%). 60% zanfan ki finn konpoz KM finn gagn “A” lane 2017 ek 54,9% lane 2018. Sa rezilta-la reprezant meyer rezilta dan tou size ki finn konpoze sa 2 lane-la.
Pou kestion 9, kot pe evalie kapasite ekrir enn zanfan (exersis redaksion/konpozision), ena 40,9% zanfan ki finn gagn ant 6 ek 10 (kot 10 maximum) an KM. Seki vedir ki zot finn atenn basic literacy dan sa langaz-la, kouma li definir par UNESCO (kapasite rakont so lazourne ou enn zistwar dan 100 mo dan enn fason koeran).
Bilan global onivo lekol primer:
enn sikse kantitatif ek kalitatif
Detrwa profeser KM-primer finn konfirm sikse kantitatif ek kalitatif ki sa kour-la finn enan dan lansanb bann lekol primer depi 2012. Zot finn azout ousi satisfaksion personel ek fierte ki zot finn eprouve par lefet ki zot finn asosie ek sa proze-la, parski li non selman permet retablir enn lekilib ant bann langaz Repiblik Moris dan sistem skoler primer, me li finn ousi permet koriz enn inzistis. Zot sel regre, se ki bann kour KM tom dan mem kreno ki bann lang opsionel idantiter, parski sa obliz bann zelev morisien fer enn swa difisil ant zot lang maternel ek zot lang etno-idantiter, ki nou apel komineman lang ansestral.
Introdiksion KM dan kolez an 2018:
zis 35 kolez kont 180 lekol primer
Enn bann premie linformasion ki finn emerze dan deziem parti latelie, konsakre lor KM dan kolez, se ki ti ena inikman 35 kolez ki ti pe ofer sa KM an 2018, alor ki 180 lekol primer ti ofer li apartir 2012. Prinsipal argiman ki bann direkter kolez ti servi an 2018 pou zistifie kifer zot pa pe ofer KM, ti repoz lor lefet ki pa ti ena ase profeser. Se la ki tou dimounn finn realize ki si Liniversite Moris (UoM) pa ti pran lor limem inisiativ pou lans enn BA (Hons) French and Creole Studies an 2014 (ki ankor ongoing zordi), ti riske pena profeser kolez ditou an 2018.
KM dan lexame SC ek HSC:
kestion deza poze an 2018
Lor sa pwin-la, li bon rapel ki an 2018 dan kad Zourne Internasional Kreol, latansion Minister Ledikasion (MoE) ti deza atire dan enn tab-ronn ki ti ena Liniversite Moris lor lefet ki bizin deza koumans prepar dosie KM pou lexame SC Cambridge an 2022. Reprezantan Minister Ledikasion ki ti prezan sa zour-la ti dir ki tou pou depann lor kantite zelev ki fer sa demann-la (Ref. Le Mauricien, 24 Oktob 2018, lor: www.lemauricien.com/actualites/kreol-morisien-discussions-engagees-avec-cambridge). Sa argiman-la ti repran par Minis Ledikasion repran an Fevriye 2020 dan so repons ek lapres kan ti ena lansman logo Akademi Kreol Repiblik Moris (get enn lartik date 6 Mars 2020 lor https://defimedia.info/leela-devi-dookun-luchoomun-le-kreol-morisien-au-dela-du-grade-9-dependra-de-la-demande).
6, 000 zelev KM dan kolez
malgre limitasion anterm lof
Seki interesan lor sa pwin-la seki lasistans dan latelie le 5 Desam 2020 finn aprann avek boukou lintere ki ena apepre 6, 000 zelev ki pe etidie KM dan kolez lor lansanb bann klas Grad 7, 8 ek 9, malgre lefet ki tou bann zelev pa pe gagn akse ek kour-la dan kolez kot zot ete.
Nonb zelev inskri dan lexame
Grad 10 an 2020: 1, 900
Me pli interesan ankor: ena 1 900 zelev ki finn inskrir dan lexame Grad 9 NCE (National Certificate of Education) pou sa lane-la (2021), seki amenn deza enn repons plis ki pozitif lor kestion statistik ki ti souleve (get pli lao) e ki ti sipoze determine si pou ena KM dan SC ouswa non.
Detrwa lezot argiman ki finn prezante pou explik retar ki ena
dan preparasion dosie pou met KM dan lexame SC ek HSC
Andeor kriter statistik ki ti evoke e ki dapre realite terin, paret nepli pertinan, latelie no. 3 finn ousi met an evidans detrwa lezot kriter ki finn mansione e ki sertin ofisie Minister Ledikasion paret finn/pe servi pou explik retar ki zot pe gagne dan preparasion dosie pou met KM dan lexame SC ek HSC. Nou pe rezim zot dan sa fason-la:
A.Mank resours imin kalifie pou ansegn KM dan nivo SC ek HSC.
B.Mank resours materyel, setadir liv ek maniel, ki apropriye pou nivo SC ek HSC.
C.Absans enn spesialis an KM ki baze dan Cambridge.
D.Enn krint ki bann lotorite edikatif morisien pankor pare pou donn KM enn nivo internasional.
Lor pwin A, setadir mank resours imin pou ansegne, seki finn resorti dan diskision, seki avek 5 batch BA (Hons) French and Creole Studies ki finn forme par UoM depi 2014, avek enn mwayenn 20 gradie par batch, pou ena an 2022, omwin 100 ansegnan ki detenir enn degre iniversiter an Kreol. Azoute ek bann stazier ki pe swiv enn BEd ek PGCE an KM dan MIE, nou pou ena enn nonb plis ki sifizan pou rezoud sa premie problem-la.
Lor pwin B, setadir mank resours materyel pou ansegne, seki finn resorti dan diskision, seki Kreol enn lang literer depi 1822, kan François Chrestien ti tradir an Kreol bann text klasik Jean de la Fontaine ek detrwa text sansonie franse ki ti bien seleb Lafrans dan koumansman 19e siek. Depi sa, dimounn finn kontign ekrir an Kreol, avek souvan tradiksion ou adaptasion bann text klasik iniversel (pies teat depi Shakespeare ziska Molière, bann roman klasik kouman Le Petit Prince, bann poezi depi plizier oter klasik, bann kont ek ti-zistwar, san kont bann kreasion orizinal, etc.).
Lor pwin C, ki met laksan lor absans enn spesialis an KM ki baze dan Cambridge, lasistans ti dakor ki sa pwin-la mank pertinans, sirtou dan enn lepok kot bann mwayin kominikasion finn vinn telman sofistike ki problem distans nepli poze, ek tou dimounn kapav kominik ek ninport kisann-la an tan reel depi ninport ki pwin lor later.
Lor pwin D, ki fer referans krint bann lotorite edikatif morisien ki zot pankor pare pou donn KM enn nivo internasionl, lopinion ki finn sirkile, seki se zisteman pou sa rezon-la ki sa bann mem lotorite-la bizin koumans travay vit ek met tou bann resours ki disponib dan zot dispozision pou akseler sa prosesis preparasion-la. Sa fer dayer parti enn parmi bann prinsipal rekomandasion ki finn sorti depi sa latelie-la e ki nou pe prezante isi, avek bann lezot rekomandasion.