PROF. ARNAUD CARPOORAN
Boukou Morisien kapav pa okouran, me alor mem ki pena okenn lang kreol abaz alman dan lemond (pou sinp rezon ki Lalmagn pa finn partisip dan bann lantrepriz kolonizasion eropeen kot finn ena lesklavaz ek latret negriyer), bann serser alman finn zwe enn gran rol dan devlopman ek evolision bann etid kreol ziska ler. Nou pou rapel, par exanp, ki se enn lingwis romanis alman, Hugo Schuchardt, ki finn zet pou premie fwa, dan bann lane 1880, enn baz siantifik solid pou ki kreolistik, antan ki enn disiplinn siantifik, pran nesans. Dayer pandan sa peryod-la, li pou antretenir enn korespondans siantifik konstan ek lingwis morisien, Charles Baissac, ki ti deza renome dan bann serk intelektiel eropeen pou deskripsion ki li ti fer lor Kreol Morisien an 1880.
Depi sa bann lepok-la, bann serser alman finn kontign interes zot ek bann lang kreol dan Losean Indien, avek souvan, enn laksan partikilie lor Kreol Moris. Dan nimero Anou Koz Parol zordi, nou pe prezant, dan enn form rezime, seki trwa ladan finn dir lor sa size-la dan kad enn kolok ki ti ena lie Lotris (dan lavil Vienn) an Desam 2019. Sa trwa serser-la, ki reprezant trwa zenerasion diferan, apel: Peter Stein, Sibylle Kriegel ek Magnus Fischer.
Peter Stein ti fer so tez Doktora dan bann lane 1970 lor sitiasion bann lang dan Moris. Isi, li pe donn, sou form enn temwaniaz, enn ti apersi lor peizaz langaz ki ti ena dan pei sa lepok-la. Sibylle Kriegel, dan so kote, ti soutenir so tez an 1994 lor tit: “Diathesen im Mauritius – und Seychellen Kreol”. So reflexion isi akse lor inflians gramatikal ki Kreol finn ena lor Bhojpuri ek vice-versa. Magnus Fischer, dan enn lot kote, pe prepar enn Doktora aktielman lor Kreol Morisien dan Canada. Ena detrwa lane, li finn fer enn staz Liniversite Moris dan etid kreol. Non-selman li finn resi aprann koz Kreol an zis detrwa mwa (ziska donn enn interview an Kreol enn zournalis), me an 2016, li finn mem pibliy enn liv (an kolaborasion avek Sarah Lehwald ek Oswaldo Michel), lor Kreol Morisien. So tit se “Ki pe dir: Sprachführer Mauritius-Kreol”.
….
Evolision bann lang dan Moris ant 1944 ek zordi
Peter Stein, Profeser retrete, Lalmagn
Dan bann lane 1975, mo finn fer bann resers, dan kad mo tez Doktora, lor lefet ki bann Morisien koz plizier lang ek, an 1982, mo finn pibliye enn liv, “Connaissance et emploi des langues à l’Ile Maurice”. Mo resers ti baze lor plizier tip dokiman ek notaman bann resansman ki remont ziska 1944. Sa bann dokiman ofisiel la ek mo sezour dan Moris permet mwa zet enn koudey istorik lor tretman ofisiel bann lang ek zot evolision dan Moris.
1° Ki kalite kestion ti pe demande lor bann lang dan resansman?
Avan 1944, pa ti ena okenn kestion lor lang ki bann Morisien ti pe koze, me apartir sa lane-la, enn premie kestion aparet lor lang ki dimounn normalman servi dan zot lakaz. An 1952, de lezot kestion azoute: enn kestion lor lang maternel (ki pou pli tar apel ‘ansestral’) ek enn lot lor enn deziem lang ki koze dan lakaz.
2° Ki bann lang ki ti (re)prezante dan bann tablo resansman?
An 1944, nou retrouv Angle, Franse, Hindi ek Sinwa me osi Kreol. Li inportan souligne ki, dan sa lepok-la, Kreol ti konsidere kouma enn lang zis dan kad resansman. An 1952, bann tablo resansman komans inklir Tamil, Telegou, Goujrati ek Ourdou. Marathi, li, aparet an 1962, me Bhojpouri pa pou inklir avan 1983! Ek so inklizion fer dapre mem kondision ki Kreol: setadir ki Bhojpouri ti konsidere kouma enn lang zis dan kad resansman.
3° Kouma bann lang finn evolie dan Moris?
Remark prinsipal konsern ogmantasion konsiderab nonb dimounn ki deklar koz Kreol, alor ki kantite dimounn ki koz bann lang sorti depi Lenn ouswa Lasinn finn bien diminie. Kan mo ti res dan Moris pou fer bann lanket pou mo tez, finn gagn 46 banane, mo ti zwenn boukou dimounn ki ti kapav koz sink lang. Zordi, li enn zafer rar! Li pou enn pert enorm si bann lang disparet dan Moris ek li paret inportan prezerv sa leritaz-la ek pratik sa bann lang-la dan bann fami ek sirtou avek bann zenn.
…
Vwayaz bann mo…
Sibylle Kriegel, Liniversite Aix-en-Provence, Lafrans
(tradiksion depi Franse par Kimberly Oxide)
Dan lemond zordi, plirilingwism enn reg e non pa enn exsepsion ek enorm rises lingwistik ki Moris ena, li enn zoli ilistrasion pou montre sa. Preske tou Morisien koz Kreol ek konpran ek ekrir Franse, souvan ousi Angle ek dapre resansman 2011, plis ki 5% popilasion Moris koz Bhojpuri kot zot. Dan sa kontext-la, li vinn extra interesan etidie linflians ki bann lang ena ant zot. Dan kominikasion ki mo ti prezante pou Kolok lor Moris, e ki apel “Copies morphosyntaxiques du bhojpouri en créole mauricien”, mo finn esey montre ki pa zis Bhojpuri ki, depi so larive dan Moris apartir lamwatie 19em siek, ki finn sibir bann linflians lang kreol, me ki linvers osi vre. Nou retrouv boukou mo Bhojpuri dan Kreol, me ena ousi enn bann tras ki bien pli difisil pou repere parski zot konsern gramer. Mo finn etidie de ti-mo gramatikal, “depi” ek “ar”. Biensir, mo “depi” vinn depi prepozision franse “depuis”, me, pou sertin dimounn, li paret ki so fonksionnman dan Kreol rapel zot plito mo “se” dan Bhojpuri. Pou mo “ar”, li ankor pli konplex: nou retrouv tras prepozision franse “avec”, wi, me li ousi enn eleman ki permet relie de nom dan Bhojpuri e ki koresponn apepre ar mo “et” dan Franse. Enn indis an faver sa ipotez-la se lefet ki Kreol Seselwa, ki pourtan bien pros ek Kreol Morisien, pa konn sa mo “ar” la. Ki mo anvi montre avek sa bann resers-la? Enn zafer bien sinp: nou, ki nou lingwis ou pa, pa konsian ditou lefet ki bann mo ki nou servi dan nou kotidien, finn vwayaz dan letan ek dan lespas, ek ki zot ena zot prop zistwar pasionan pou rakonte.
…
Bann tandans Kreol Morisien dan Canada
Magnus Fischer, Liniversite Brem, Lalmagn
Liniversite Brem dan Lalmagn finn lans enn gran proze resers ki apel “Bann langaz kreol dan bann diaspora” dan lobzektif analiz stati ek valer idantiter sertin lang kreol kan zot pe evolie andeor zot teritwar lorizinn ek dan bann milie ki mari sanz-sanze ek diversifie. Pou prepar mo tez Doktora, mo finn swazir pou konsantre lor sitiasion Kreol Morisien dan Canada.
Sitiasion bann lang dan Moris deza konplex ek, pou azout lor-la, nou remarke ki souvan ena enn lekar ant fason enn Morisien servi plizier lang ek fason ki li reprezant limem so prop plirilingwism. Pou pran enn lexanp sinp, boukou Morisien mazine ki zame zot pa koz plizier lang anmemtan (apel sa enn konsepsion ‘aditif’ plirilingwism), alor ki an realite zot ena enn repertwar lingwistik ki permet zot konpran ek servi bann mo ek striktir enn ta langaz (apel sa plirilingwism integratif). Ena osi boukou ka ibridite lingwistik kot li pa fasil idantifie ki lang ki pe koze.
Mo bann resers pe montre ki kan bann Morisien emigre dan Canada, zot realize ki Angle ek Franse ki koze laba pa parey e ki zot nepli kapav servi zot repertwar lingwistik kouma zot ti abitie fer li dan Moris. Ankor plis parksi dan enn nouvo sosiete kot ena boukou migran depi diferan lorizinn, zot bizin renegosie zot prop lidantite. Mo finn ousi trouve ki kan lwin ar Moris, Kreol Morisien gagn enn rol bien inportan pou boukou expatrie morisien dan Canada. Sa bann-la pa remark zot prop ibridite lingwistik kan zot koz Kreol. Be selma kan zot zanfan koz Kreol, deswit zot remark li. Sak zenerasion ena enn latitid diferan vizavi Kreol ek ena sertin ki pe komans lite pou ki zot langaz ansestral, setadir Kreol Morisien, pa disparet dan diaspora.