Zurne Langaz Maternel dime : Propozisyon pou enn epanwisman

ALAIN AH VEE
LALIT

Tu langaz ena drwa epanwir.
Zurne Internasyonal Langaz Maternel enn lokazyon pu nu gete ki sityasyon langaz Kreol, lang maternel pli servi dan Repiblik Moris. Eski li pe devlope kuma bizin, san okenn antrav ? Eski li pe gayn tretman ki tu langaz maternel bizin benefisye depi Leta?
Li tris pu konstate ki anfet langaz Kreol ankor reprime par Leta. Langaz Kreol ankor interdi dan Parlman, dan tu Minister e dan tu linstitisyon ofisyel. Li pa servi nonpli kuma medyom dan sistem ledikasyon. Purtan langaz Kreol li premye langaz ki dimunn Moris koze e servi tulezur kuma sif Resansman demontre.
Apre 52 an lindepandans inn ler pu dekoloniz tu linstitisyon leta e liber langaz Kreol. Samem lamas etidyan ek zenn ti revandike 45 an desela  pandan muvman Me 1975. Pu samem LALIT finn tultan milite e amenn kanpayn pu ki anlev tu baryer ki anpes langaz Kreol epanwir e anmemtan finn persiste devlop kreol ekrit.

- Publicité -

Liberte servi nu langaz maternel

Kifer zanfan lekol pa lib pu aprann dan zot langaz maternel? Kifer kontiyn obliz tu zanfan aprann Syans, Matematik, Zeografi, Listwar dan langaz etranzer? Anfet kan pa servi langaz maternel pu montre dan lekol li fer ditor zanfan: li fer ditor intelektyel, kognitif, kiltirel. Samem Rapor Hearing LPT an 2009 ek buku resers internasyonal finn demontre. Zordi buku dimunn pe panike akoz degradasyon nivo dan rezilta PSAC, SC, HSC. Me selman zot tu pe zet blam lor zelev, lor profeser uswa paran me personn pa kritik vre responsab sa katastrof la. Setadir sistem ledikasyon ki domine par ideolozi neo-liberal ki finn invahir lemond depi bann lane 80-90. Enn sistem ki nuri individyalism ek konpetisyon feros.  Olye favoriz ek sweyn lespri korperasyon, rasyonalite syantifik, swaf ek kiryozite pu konesans, plezir ek lamur pu lektir.
Zot osi pa kritik politik langaz diferan guvernman PT, MMM, MSM, PMSD finn ankuraze e ki zordi MSM-ML pe aplike ki osi enn gran responsab dan sa bes nivo zeneralize la. Reform Minis Dookun depi 5 an mem si li finn amorti konpetisyon me li pa finn amelyor nivo ledikasyon dan lekol. Guvernman MSM-ML pe mem kontiyn inyor Rapor Ombudsperson for Children(OFC), enn linstitisyon Leta, ki finn rekomande dan so Rapor 2018 ki itiliz langaz Kreol kuma medyom. Li rekomann sa parski li pu ed zanfan gayn enn baz solid dan literesi, e lerla sa konesans la kapav transfer dan so aprantisaz bann lang adisyonel. Ala seki rapor OFC dir : ‘… there is enough international evidence to suggest that a strong foundation in the mother tongue can help children develop appropriate cognitive and reasoning skills and strong literacy abilities from an early age, which can then be transferable to learning additional languages.’
Ena buku lavantaz kan servi langaz maternel kuma medyom, setadir kot anseyne dan langaz Kreol, kot liv ek lexame an Kreol. Li permet zanfan briyan servi so kapasite reflesi lor konsep abstre dan enn fason natirel, alor li nepli bizin aprann par ker, me li fer dediksyon, li manye abstraksyon ek li konpran konsep syantifik dan enn fason profon. Lekolaz dan medyom langaz maternel, li osi ogmant kreativite tu zanfan ki ena talan pu kree. Li pu osi permet viz 100% literesi apre 3an lekolaz. Tu langaz adisyonel (Angle, Franse, oryantal ek lezot) pu kapav devlop a sa mem ot nivo ki langaz natirel zanfan. Langaz maternel anfet azir kuma enn lesafodaz pu kapasite refleksyon. Kan li devlop byin, lezot langaz otomatikman vinn mem ot-nivo. Samem LALIT dir bizin viz miltilingwis a ot nivo baze lor lang maternel. Dayer dan so mesaz dan kad Zurne Langaz Maternel 2020, UNESCO koz anfaver diversite lingwistik ek ledikasyon miltileng baze lor lang maternel.

Liberte koz dan langaz maternel dan Parlman

Kifer depite bizin kontiyne koz an Angle uswa Franse dan Parlman sirtu kan zot layv lor TV, alor ki gran mazorite zot prop elekter pa konpran sa 2 lang etranzer la byin? LALIT anfaver drwa tu depite exprim zot lib dan langaz Kreol, dan langaz lepep. Bizin sanz lalwa pu kapav servi langaz Kreol, Angle uswa Franse pu deba dan Parlman. Anmemtan bizin sanz Konstitisyon pu anlev bann antrav pu vinn depite kuma kalifikasyon literesi. Kifer enn kandida bizin konn koz ek lir enn lang etranzer, Angle, pu li kalifye pu vinn depite. Sa li anti demokratik parski li exklir buku kandida ki dan klas travayer.

Nu ti pu kontan zordi repran sertin demand dan Program LALIT ki nu ti prezante pandan kanpayn pu dernye eleksyon zeneral:

Demand LALIT lor Langaz

* Langaz Kreol bizin servi dan lekol kuma medyom a tu nivo. Kapav mem gard liv lekol ek papye lexame an Angle osi. Sa pu zet baz pu ki atenn bi pu tu zanfan vinn miltileng a ot-nivo.
* Pu ki kapav fer sa konversyon depi medyom Angle, a Kreol. Guvernman bizin kreatif. Par exanp, pu gayn tradiksyon tu text vit, Leta ti kapav ofer pri pu profeser ki fer meyer tradiksyon text lekol an Kreol.
* Guvernman bizin met dibut enn fon, e swazir enn ziri inparsyal, pu kree enn “Pri Nasyonal Literer an Kreol”, kot tu-le-lane kapav rekonpans pli bon literatir orizinal, plis pli bon tradiksyon enn klasik.
* Guvernman bizin met dibut enn imans fon pu ramas zistwar ek folklor an Kreol ek Bhojpuri. Bizin met dibut enn Mize Kreasyon Popiler, ki gard sa kiltir la anform anrezistreman odyo, video ek an-ekri, kuma finn fer dan Lairland pu kiltir dan langaz Irlande.
* Bizin kontiyn fer resers lor kontribisyon langaz Kreol Repiblik Moris, avek enn respe partikilye pu kontribisyon Rodrig, Chagos, Agalega, lakanpayn Moris ek landrwa kotyer lwin depi kapital pei.
* Langaz Kreol bizin servi dan Lasanble Nasyonal lor pyed-egalite avek Angle.
* Tu lalwa ek regleman ofisyel bizin osi an Kreol.
* Bizin gayn liberte plede dan Lakur an Kreol, osi byin ki servi langaz Kreol dan tu “proceedings”; e de tut fason bizin asire ki ena tradiksyon pledwari dan langaz ki akize (ubyin pleynan ubyin defandan) konpran.
* Registrar of Associations Act bizin amande pu tir interdiksyon langaz Kreol pu Minits, Rezis ek Liv Kont.
* Bizin servi langaz natirel kuma medyom pu travay Konsey Minisipal ek Distrik, Rodrigues Island Council, nuvo Agalega and Chagos Island Councils.
* Bizin met dibut enn Departman Tradiksyon ek Terminolozi dan Minister Ledikasyon, ki organiz tradiksyon depi lezot langaz an Kreol, e depi Kreol an lezot langaz.
* Drwa itiliz e devlop langaz natirel tu sitwayin li bizin inskrir dan Konstitisyon.

19 Fevriye 2020

- Publicité -
EN CONTINU

l'édition du jour