SANDRINE AMÉLIA
Mo enn ti mamzel avek boukou rev dan mo latet. Mo res lor enn lil, o milie losean Indien ki apel Lil Moris. Bote mo pei li pa trouv zis dan nou zoli laplaz blan ou nou bann lamer ble etinselan. Non ! Li trouv dan so larkansiel. Enn satini kouler, ki kan melanze finn kre enn zoli langaz : Kreol Morisien. 
Wi ! Mo langaz se enn lespas kot kouler touse, melanze ek atase. Enn lexplozion expresion ponpe depi kat kwin pei lemond. Depi mo nesans, se sel langaz ki finn parfim ler mo lakaz. Mem si dan televizion mo ti pe tann dimounn dir enn bann mo diferan… Sepandan, mo finn touzour plonz mo bobinn lagorz dan enn sel rezervwar parol, se parol kreol. Mo langaz ti mo liberte. Mo langaz ti mo swa… ziska seki mo rant dan lekol !
Mo pa ti pe konpran : kifer enn sel kout mo bizin koz enn lot langaz ? Kifer mo bizin koz enn langaz dan lekel mo napa a-lez ? Kifer mo nepli gagn drwa exprim mwa? Pourtan, mo ena telman kiksoz pou rakonte, pou demande. Lakaz bann-la dir ki mo enn pinnget. Ki mo malign parski mo konpran boukou zafer vit. Ki mo interes mwa a lemond ki antour mwa. Me lekol, profeser get mwa bizar. Li repros mwa ki mo pa koz ditou, ki mo pa interese ar klas ! Me pourtan sak fwa mo koze li dir mwa ki mo bizin koz zis franse.
Franse ? Kiete sa? Avek letan, monn konpran ki se enn langaz ki pros avek nou kreol. Parfwa, mo ti pe mem rekonet de trwa mo kreol : latab, lakle, lames. Avek letan, mo al dekouver ena enn lot langaz pli inportan ki franse… se angle. Kan enn zourne ou tann profeser dir « si to pa pase dan angle to fel partou! » ou dedir bien vit ki samem size ki pou ou siro zanana.
Mo pa ti pe konpran. Lekol ti le mo exprim mwa dan enn langaz ki mo pa tande kot mwa ek ki zame mo servi. Dan mo silans, mo ti santi mwa anprizone dan langaz kolon ki enn kaso, mo somey langazie ti mo santans. Enn santans ki mo ti pe pey pri for, alor ki mo pa ti demann nanie apar mo drwa a lexpresion. Mem si mo ti nek enn ti mamzel, mo pa ti trouv sa normal ki langaz lansegnman ti pe frenn mo laprantisaz. Avek letan mo’nn al dekouver ki nou ti anviron 221 million zanfan* dan lemond ki pe al lekol san konpran langaz lansegnman. Dan mo lantouraz, malgre tou zefor pou zot tir zot dan baraz, mo konn plizier zanfan ki pa fi nn fi ni zot skolarite.
Erezman, avek letan sitiasion finn evolie. Avek politik inklizion gouvernnman morisien, kreol fi nn fer so lantre dan lekol. Angle touzour langaz lansegnman, franse touzour konsidere kouma langaz prestiz par mazorite popilasion me langaz kreol azordi la ! Ek li pe repous miray exklizion ek permet fasilit politik « ledikasion pou tou zanfan ». Azordi zour, li nepli sokan tann enn profeser explik enn konsept inportan an kreol. Langaz nepli enn baryer pou ki zanfan exprim zot. Itilizasion langaz kreol ek lintrodiksion kreol morisien fi nn vinn enn liberasion pou sa milie zanfan, ki diran 50 minit dan enn zourne, kapav koz dan enn langaz dan lekel zot pa santi zot limite. Finn rant dan lekol avek tou so bote, so bann zoli son ek so kreativite. So bann sante ranpli kat miray lekol ek rapel nou nou lorizinn. Me pa zis sa ! Langaz kreol fasilit akizision lektir ek lekritir ek permet zanfan asosie bann mo a zot prop lexperyans. Dayer, nou patrimwann kiltirel enn zoli zouti aprantisaz pou bann nouvo zenerasion.
Dan enn period kot teknolozi ek bann valer pe perdi plas, langaz kreol ankouraz bann zanfan pou revinn a lesansiel. Lerespe enn gran dimounn ki pe rakont enn zistwar Tizan, devlopman lekout diran enn Sirandann pou li kapav donn so repons, organizasion enn zwe apartir lastik (Sapsiway) ou de-trwa kapsil, laprantisaz bann letap konstriksion enn servolan avek enn gran dimounn ou lazwa ki resanti kan pe zwe bann zwe lontan kouma Lapli-laponp, Siter-siter panari… Lazwa, enn loner me sirtou enn boner. Mo enn ti mamzel ki enn so rev fi nn resi realize.
Mo enn ti mamzel ki zordi mo lib pou exprime. Mo enn ti mamzel ki nepli per pou reve dan langaz ki zame fi nn kolonize.
* Dapre Kanpagn Mondial pou ledikasion 2013, 221 million zanfan bann pei an devlopman pe al lekol san konpran langaz lansegnman. Dapre sa rapor-la, se enn fakter ki kontribie a bann difi kilte aprantisaz ek abandon sistem laprantisaz