ANOU KOZ PAROL 137 : Spesial Zourne Internasional Teat ek Omaz Henri Favory

Le 23 Fevriye 2013, dan edision nimero 65 Anou Koz Parol, nou ti deza gagn lokazion, dan kad Zourne Internasional Lang Maternel sa lane-la, rann enn omaz Henri Favory pou so kontribision dan domenn teat Moris. Sa lepok-la, li ti fek relans so pies teat « Tras », apartir enn inisiativ Asosiasion DIS-MOI. Li fer nou enn gran plezir, 10 an apre, sann fwa-la sou lezid de institision, Linversite Moris (UoM) ek Creole Speaking Union (CSU), ek dan kad Zourne Internasional Teat 2023, rann enn deziem omaz sa gran Morisien-la ek so madam, Marie-France, pou leritaz ki zot pe leg nou.

- Publicité -

Li enn leritaz inportan pou UoM, dan enn moman kot nou pe inogir nou laboratwar teat (ki nou finn anonse depi lontan), e ki finn vinn Awarding Body pou lexame Kreol Morisien dan Upper Secondary (donk SC ek HSC), kot literatir pe invite pou zwe enn gran rol. Li enn leritaz inportan ousi pou CSU ki finn pran linisiativ pou met dan lortograf ofisiel, avek benediksion zot bann loter biensir, bann text literer ki pou konsidere kouma inportan pou bann zelev ek etidian ki pe/pou etidie Kreol (dan Moris ek Rodrig). Li enn leritaz inportan anfin, pou Moris dan perspektiv konservasion ek transmision so patrimwann imateryel ki sorti depi tradision oral e ki sinboliz bann premie form Literatir Kreol nou pei. Pou tou sa, nou dir Henri ek Marie-France Favory enn gran mersi. Kouma nou dir mersi ousi: Yannick Bosquet, Melanie Pérès ek Gaëlle Bass, trwa madam ki finn kolabore pou rann sa paz-la vivan. Yannick Bosquet dabor ki ko-responsab proze Theatre, Film & Performing Arts Lab dan UoM ek prinsipal kordonatris dan lorganizasion bann evennman otour sa omaz-la; Melanie Pérès ek Gaëlle Bass answit, ki finn gagn lokazion, toule de, travay avek Henri Favory e ki pe partaz ek nou bann temwaniaz interesan ek emouvan.    

Prof. Arnaud Carpooran


Text par Dr Yannick Bosquet, ko-responsab
Theatre, Film & Performing Arts Lab dan UoM

Proze miz-an-plas enn striktir dedie pou teat, fim ek spektak-vivan dan Liniversite Moris finn koumanse an 2018 ek pe anfin ariv enn premie letap so aboutisman atraver inogirasion Theatre, Film & Performing Arts Lab merkredi. Sa laboratwar-la, li enn lespas fizik ki pou dedie ek laprantisaz ek pratik diferan form lar lor kanpis Réduit. Kan Dwayin Fakilte, Prof. Arnaud Carpooran, finn propoze profit sa lokazion-la pou rann enn omaz Henri Favory, li ti paret enn evidans. Depi so konsepsion, proze « Theatre Lab« , kouma nou apel li, ti ena pou vokasion kree bann lien ant bann diferan akter kiltirel dan Moris ek Liniversite. Par exanp, nou ti resevwar Raj Gokhool an 2019 pou enn tab-ronn lor teat ek limour ek, an 2022, nou ti kolabor avek Gaston Valayden pou miz-an-senn spektak-vivan « Zistwar depi enn Bob Afrikin ».

Si lide rann omaz Henri Favory ti enn evidans, fason pou konkretiz li ti mwin evidan, parski zame mo pa ti finn gagn lokazion zwenn li personelman avan. Me premie rankont avek Marie-France, dabor, ek Henri, apre, finn fer dan enn fason bien fasil ek natirel. Mo ti vremem inpresione par sinplisite ek sirtou pasion ki sa de gran dimounn-la ena pou zot lar. Marie-France, ki ti pe zwenn mwa pou premie fwa, pa finn ezite pou aksepte ankadre nou bann etidian. Li finn donn zot bann kour online, dan zot lakaz, ek li ek Henri finn mem deplase pou vinn Liniversite ek toule de finn diriz bann etidian lor miz-an-senn 4 fab La Fontaine ki finn adapte par Henri Favory. Ti enn moman mazik! Mo santi mwa extra privilezie ki mo finn gagn lokazion travay avek Marie-France et Henri Favory, de dimounn ki inkarn lamour pou zot lar. Mo ousi sirtou fier ki mo finn gagn lokazion kree enn pon ant de zenerasion ek favoriz transmision enn leritaz ant zot.


Text par Marie-France Favory, konpagn Henri Favory
l
or lasenn ek dan lavi, ek ansegnan retrete

Henri ek mwa kan nou finn zwenn mo ti ena 17 an. Nou’nn dekouver teat ansam dan sant Roches-Brunes dan bann lane 1972-73. Zour nou maryaz, nou ti zwe “La Rencontre” lor lasenn Plaza, sou direksion Bernard Mathonnat. Henri, li enn akter-ekrivin ek enn meter-an-senn ki sorti depi klas travayer, e tou so teat finn met an-avan bann valer klas travayer, so lalit, so soufrans. Sa lepok-la, klas travayer pa ti ena kominote.

Henri finn ekrir an Kreol, parey kouma li koz Kreol. So fason ekrir ek dir, li bien direk ek ziska ler, kan mo lir seki li finn ekrir, mo etone lafors ki ena dan so langaz. Li finn inspir li depi so lantouraz, so fami, so lekol, so bann kamarad. Li finn ekrir « Enn zanfan kat-r-an » apre so lexperyans ek enn piti malad dan lopital. “Enn zanfan diz-an” finn ekrir dapre so prop lexperyans dan lakour lekol.

So travay teat finn inflianse par Bernard Mathonnat ek tou bann liv ki li finn kite dan Moris. Parmi, ti ena bann liv Antonin Artaud ouswa Jerzy Grotowski; bann liv kouma “Living Theatre” ouswa  “Bread and Puppet”, parmi bann lezot. Henri finn ousi experimante boukou! Kouma li finn arive dir seki li anvi dir, sa, li enn travay ki finn pran boukou so letan ek letan bann dimounn ki finn travay avek li. Lintonasion reprezant enn parti bien inportan dan so travay teat. Lintonasion kapav fer ou dir seki ou napa oule dir si ou pa fer atansion!

Mo ena enn gran ladmirasion pou tou seki li finn kree. Li finn dir seki lezot pa ti oze dir.

Avek Henri, mo finn zwe bann rol bann fam for, bann “fighters” kouma nou dir. Ti ena Zoli dan “Tizan Zoli”, premie pies teat ki Henri finn ekrir e ki ti inspire par “Commedia dell’arte”; Toinette dan “Le malade imaginaire” an Kreol; Fam dan “Nou Traverse”; Bernadette dan “Lipye ek Dra”; Portia dan “Merchant of Venice” an Kreol.

Parmi tou sa bann pies-la, se “Nou Traverse” ki finn plis mark mwa. Se enn pies ki nou finn zwe boukou fwa ek dan plizier pei: Moris, Sid-Afrik, Zimbabwe, Larenion. Se mwa ki ti kolekte bann temwaniaz bann fam dan sant SOS FAM. Apre, Henri finn donn bann temwaniaz-la form enn pies ek li finn fer miz-an-senn.

Tou mo prop travay teat finn inflianse direkteman par Henri so teat: “To mont lor lasenn kan to ena pou dir kiksoz. Rode kouma to pou dir li. Kan to finn trouve, to zwe. Si to pa satisfe, to napa fer li ».

Henri finn ousi ekrir boukou text ki mo finn sante e ki mo ankor sante. Dayer dan nou teat, sante ek danse ena zot plas. Rakont zistwar finn enn travay ki finn tous mwa boukou ousi. Rakont enn zistwar se enn moman oral kot to transmet bann valer. Rakont enn zistwar permet mwa abord bann size ki pli difisil dan enn fason lidik. Tousala, mo finn aprann avek Henri!


Text par Melanie Pérès, ekrivin ek artist,
ki finn zwe dan « Nu traverse » sou direksion Henri Favory

Henri Henri, to rapel?

Mo ti ena 14 an. Mo ti pe vann-vane dan l’Avenue des Mouettes, ar mo gato lisou dan mo lame. Toulezour ti enn lavantir ziska to lakaz; enn lakaz ki san realize, ti pe vinn enn “kot mwa”. La, kot mo ti pe dekouver ki vedir viv avek pasion, ansam avek lamour bann mo, lamour bann lien; kot leker trouv so bersman.

Henri Henri, to rapel?

Mo ti ena 14 an. Mo ti ankor enn ti zennfi bien tann, ti milatres rouz, enn bout Kreol pa ti fouti koze. To finn montre mwa pouvwar bann mo. Kreol. Kouma liber nou nam, pou liber zot nam; fam.

Henri Henri, to rapel?

Mo ti ena 14 an. Mo ti pe fer mo fezer lor lasenn, vire tourne dan mo zip kouler later pou sov Tizan, pou touy Plak Lor. Twa, figir serye lor to sez ble, to tas dite, dipin griye; pa ti bizin mo. Zis sourir lizie ki konte. Depi sa, li’nn rouye li’nn pouri, nou zoli lamok delivre Papi.

Henri Henri, to rapel?

Mo ti ena 14 an. Mo ti’nn swiv twa laba dan Lafrik, san ki to dir mwa… ki deor, lavi li dir. Ki Gomelastik napa efas tou. Ki mo bizin aksepte ale pou dekouver mwa, ki mo bizin pran perdi, pou dekouver twa. Ki lavi, se enn kestion « pou ki koz », me bizin oz reve.

Henri Henri, to rapel?

Mo ti ena 14 an. To ti pe poz bann baz pou permet mwa vinn seki mo ete zordi. Mo panse, mo volonte, mo lar, mo Kreol, se twa. Lapli finn tonbe, zariko finn pouse, laplenn pares pe koste Henri. Me avan, permet mwa ankor enn fwa sarye twa ar mwa, dan nou traverse… pli lwin ankor ki lamour de bengali.

Henri Henri, rapel twa.


Text par Gaëlle Bass, ansegnan, ki finn zwe
dan « L’Avare » sou direksion Henri Favory

  

Mersi a sa moniman ki apel Henri Favory. Gras-a so bann text, mo finn kapav evade, reve ou reflesi an Kreol. Regar Henri lor lasosiete finn touzour interesan, ki li antan ki meter-an-senn, ki li antan ki profeser ou sinpleman antan ki sitwayin. Parski li finn propoz diferan zanr literer, parski li finn touzour milit pou ledikasion atraver lar, sirtou teat, parski so miz-an-senn touzour provok reflexion, li finn permet enn louvertir lespri ki zordi ankor, pe servi mwa dan mo metie profeser. Mo ankor rapel kouma mo finn boulverse kan mo finn dekouver text “Nu traverse”, ouswa kouma mo pran plezir, kan lokazion prezante, fer mo bann zelev ekout ouswa lir bann “Fab Lafontenn” ki li finn tradir. Non selman zelev pli konpran, me zot ousi plis sansib ek reseptif avek kote imoristik parski li servi bann zimaz ek metafor bien lokal. Sa bann text-la permet enn remiz an kestion ek anmemtan, se bann zouti pou ki zenes kapav reflesi lor kondision imin, sitiasion fam par exanp.

Zordi, antan ki profeser ki gagn lokazion akonpagn ek form bann zelev pou partisip dan bann konkour poezi, slam ou elokision, bann konsey Henri lor kouma dir enn text, sey bann diferan ton, prezans lor lasenn, kouma pran lespas ek liber laparol, zot bann trezor ki mo servi ek transmet. Sirtou ki bann trezor-la ena enn saver partikilie an Kreol!

- Publicité -
EN CONTINU

l'édition du jour

- Publicité -